ÇOCUKLARDA HIRSIZLIK
Okul öncesi dönemde, özellikle 3-6 yaşları arasında mülkiyet kavramı yeteri kadar gelişmediği için çocuk bir eşyayı izinsiz olarak almanın kötü bir davranış olduğunu anlamakta güçlük çeker. Bu dönemdeki bir çocuğun izinsiz eşya alma davranışının altında yatan neden yalnızca sevdiği nesneyi yanında bulundurma isteğidir. Bu nedenle ilkokul çağından önceki bir çalma davranışını uyum ve davranış bozukluğu olarak nitelendirmek doğru değildir. Bu dönemde yaşanan çalma davranışına neden olan faktör tespit edilir ve kaldırılırsa davranış da hızla ortadan kalkacak ve ilerleyen dönemlere yansımayacaktır.
Okul öncesinde çalma davranışının nedenleri nelerdir?
1. Yaş dönemi özellikleri
2. Bu yaşlardaki benmerkezcilik
3. Özenme, beğenme
4. Mülkiyet kavramını kavramada zorluk
5. İnat ve ısrar
İlkokul ve sonrasında çocuklar neden çalma davranışı gösterir?
1. Hatalı anne baba tutumları:
Ebeveynlerin çocuk üzerindeki aşırı disiplinli, kıyaslamacı tutumları, paraya aşırı düşkün veya cimri tutumları çalma davranışına neden olabilir. Ayrıca çocuğun gereksinimlerinin giderilmemesi, maddi cezalar verme veya önceki çalma davranışlarının pekiştirilmesi de çalma davranışının altında yatan nedenler olabilir.
2. Değersizlik duygusu:
Anne babanın aşırı koruyucu ve kontrolcü tutumları çocuğun yetersizlik ve özgüvensizlik duygularını pekiştirir. Kendini yetersiz ve özgüvensiz hisseden çocuk değerli gördüğü eşyaları çalma davranışı göstererek kendini değerli kılmaya çalışabilir.
3. Kıskançlık ve rekabet duyguları:
Çocuklarda kıskançlık oldukça sık görülen bir durumdur. Kardeşini veya başka çocukları kıskanan ve kendini onlarla rekabet halinde gören bir çocuk bu duygularını çalma davranışı göstererek bastırıyor ve bu şekilde kıskanılan, rekabet edilen kişiden öç alıyor olabilir.
4. Sevgisizlik ve ilgisizlik:
Yeterince sevgi ve ilgi görmeyen çocuklar bu manevi açlığı başkalarına ait eşyaları çalarak gidermeye çalışabilir. Bu sebeple kimsesiz çocuklarda, sokak çocuklarında ve aileleri tarafından dışlanan çocuklarda çalma davranışı daha sık görülmektedir.
5. Kardeşler arası kıyaslama yapmak, çocuğu çok eleştirmek, kırıcı sözler söylemek, hiçbir olumlu geri bildirim vermemek de çocuğun kendini ortaya koyması için başka yollar aramasına neden olabilir.
Çocuklarda hırsızlık davranışı nasıl önlenir?
Çocuklarda mülkiyet kavramı geliştirilmeli:
Çocuğun ihtiyaçları karşılanmalı, kendisine ait oyuncakları ve eşyaları olmalıdır. Sahip olma kavramı bu oyuncaklar ve eşyalar üzerinden çocuğa kazandırılmalıdır. Eşyalarının üzerinde karar verme hakkı çocuğa tanınmalıdır. Örneğin çocuğun haberi ve izni olmadan eşyaları başka birine verilmemeli, atılmamalıdır. Bu şekilde çocuğa başkalarının eşyalarını almaması gerektiği öğretilebilir. Çocuğun bir odası olması, bu odanın düzeni ve temizliği konusunda sorumluluklar verilmesi çocukta mülkiyet kavramının gelişmesine yardımcı olabilir.
Gerekli maddi ihtiyaçları karşılanmalı:
Çocuk yiyecek, giyecek, oyuncak ve harçlık gibi temel ihtiyaçlardan mahrum edilmemeli. Çocuklar sahip olduklarını başkalarınınkilerle kıyaslamaya çok eğilimlidirler. Çocuğun arkadaşlarının yanında mahcup olmaması adına harçlık vb. ihtiyaçları eksik edilmemelidir. Böyle bir durumda çocuk evden para çalma davranışına yönelebilir. Aynı şekilde çocuğa harçlık verirken aşırıya kaçmak da sağlıklı değildir. Çocuğun çevresindeki diğer çocukların da ondan etkilenebileceği unutulmamalıdır.
Habersiz alma davranışına tepki gösterilmeli:
Çocuk başkasına ait bir eşyayı izinsiz aldığı zaman bunun doğru bir davranış olmadığı, eşyası alınan kişinin böyle bir durumda ne hissedeceği suçlayıcı bir dil kullanılmadan çocuğa aktarılmalıdır. Böyle bir davranış fark edildiğinde göz yumulması bu davranışı pekiştirebilir. Bu sebeple kesinlikle göz yummaktan kaçınılmalıdır.
Çocuğa doğru model olunmalı:
Ebeveynler kendi aralarına veya başkaları ile konuşurken hırsızlığı mazur gösteren, hav veren ifadelerden kaçınmalıdır. Çocukların bu sözlere kulak misafiri olması mülkiyete saygı duymalarını engelleyebilir, hırsızlığın bazı durumlarda mazur görülebileceğini düşündürebilir.
Okul öncesi dönemdeki çocukların ilerde çalma davranışı göstermemeleri için anne babalar;
-Benim ve başkasının kavramları yaşına uygun şekilde öğretilmeli
-İzin alma davranışı gösterilmeli ve aile içinde model olunmalı
-İzinsiz alma davranışı ve sonuçları üzerine çocukla konuşulmalı
-Ev içinde onların sahip oldukları şeylere saygı gösterilmeli, izin almadan kullanılmamalı
-Bu tür davranışlarda kesinlikle bağırma ve ceza verme gibi yollar gidilmemeli, suçlayıcı bir tavır sergilenmemeli
-Diğer çocuğun tarafında yer alınmamalı
Çalma davranışı gösteren çocuklar neler hissederler?
Kendilerini yalnız hissedebilir,
Kızgın, haksızlığa uğramış, öfkeli olabilir
Bu davranışı bir amaca yönelik araç olarak kullanabilir
İntikam duygusu ile hareket etmiş olabilir
Bu davranışı ile büyüdüğünü ispatlamak istemiş olabilirler.
Kleptomania nedir?
Kleptomani engellenemeyen dürtüler sebebi ile ihtiyaç duyulmadığı halde gerçekleştirilen çalma hastalığıdır. Bu sebeple hırsızlık gibi değerlendirilmemelidir. Kişi çalma davranışından kendini alamaz ancak yaptığının kötü bir davranış olduğunun farkındadır. Bu durum bir ruh sağlığı problemi olarak değerlendirilmelidir ve bir psikiyatristten yardım alınmalıdır.